Geçmişte bir çok hastalık bitkiler kullanılarak tedavi edilmiş ve bu bitkilerden elde edilen kimyasal bileşikler yeni ilaçların geliştirilmesine model oluşturmuştur.
Ör; Aspirin; Söğüt Ağacının kabuklarından hareketle elde edilen salisin model alınarak geliştirilmiştir. Kınakına kabuğundan elde edilen kinin İnsanlık Tarihinin en üzücü hastalıklarından biri olan Sıtma tedavisinde çok önemli bir yere sahiptir. Çeşitli kanser türlerinde kullanılan Günümüzde kullanılan bir çok ilaç etken maddesi bitkilerden hareketle elde edilmektedir.
Fitoterapi; hastalıkları iyileştirmek, şiddetini hafifletmek, hastalıklardan korunmak, tedaviye yardımcı olmak amacıyla bitkileri, bitkilerin çeşitli kısımlarını veya bunlardan hazırlanan preparatları kullanmaktır. Fitoterapi; bilimsel temellere bu konuda yapılan araştırmalara, klinik çalışmalara dayanmaktadır. Koruyucu, tamamlayıcı veya tedavi edici amaçla kullanıldığından alternatif tedavi olarak düşünülmesi yanlıştır.
Avrupa’da Fitoterapi ürünleri çoğunlukla; OTC ürünleri olarak çoğunlukla ilaç kategorisinde ruhsatlandırılıp satılır. Amerika’da ise bu tip ürünlerin 80 %’den fazlası gıda bütünleyici kapsamında satılmaktadır. Amerika’dan farklı olarak herhangi bir farmakolojik etkiye sahip bitkisel ürünler, Avrupa’da çoğunlukla ilaç olarak değerlendirilmektedir. Almanya’da yaklaşık 700 kadar bitkisel ürün taşıyan bitkisel ilaç pazarda yer almakta ve bu ilaçlar Almanya’da bulunan hekimlerin % 70’i tarafından reçete edilmektedir.
Almanya’da bulunan hekimler Tıp eğitimleri sırasında tıbbi bitkiler ve Fitoterapi ile ilgili dersler almakta bitkisel ilaçları çok iyi tanımakta ve bu nedenle de sıklıkla kullanmaktadırlar. Ülkemizde ise; Fitoterapi ile ilgilenen ve bu konuda yeterli bilgiye sahip hekimlerimiz oldukça azdır. Fitoterapi ve Bitkisel ürünler konusunda ülkemiz hekim ve tıp öğrencilerinin bilgilendirilmeleri gereklidir.
Günümüzdeki Fitoterapi uygulamaları; modern ilaç hazırlama yöntemlerinin bitki veya bitkisel ekstrelere uygulanması ile hazırlanan; etkili, güvenli, stabilitesi yüksek ve kullanımı kolay ilaç formları ile yapılmaktadır.
Modern ve akılcı Fitoterapi’de aktardan alınan bitkilerden fayda beklemek yanlıştır. Çünkü; Fitoterapi’de kullanılan bitki veya bitkisel ürün standardize olmalı ve belirli kalite standartları taşımalıdır. Halbuki aktarlardan alınan ve kullanılan bitkisel materyalin ise; çoğunlukla doğru bitki olup olmadığı belli değildir, doğru zamanda toplanmış olduğu şüphelidir, kurutma ve saklanma şartları istenen şekilde olmayabilir. Standardizasyonu ve kalite kontrolü yapılmadığından beklenen etki çoğunlukla görülmez.
Standardizasyon Fitoterapinin temel koşuludur. Standardizasyon; Bitkisel drogtan elde edilen bir ürünün, bir madde üzerinden veya etkinliği bilinen bir madde veya madde grubu üzerinden yardımcı maddeler, bitkisel drog ya da ürünle karıştırılarak ayarlanmasıdır.
Standardize bir ekstreden hazırlanan bitkisel ilaç; kolayca doze edilebilir, istenen optimum etki sağlanmıştır ve her kullanıldığında aynı etkiyi oluşturmaktadır.
Bitkisel ilaçlar ile kullanılan diğer ilaçlar arasındaki temel farklar nedir?
1- Bitkisel ilaçlar; etkin maddeler olarak bitki ya da bitkisel özütler taşıyan karışımlardan oluşmasına rağmen. Kullanılan diğer İlaçlar; Çoğunlukla sentetik ya da bitkilerden elde edilen saf kimyasal maddeler içermektedir.
2- Bitkisel ilaçların etki şekilleri karışım halinde olması nedeniyle çoğunlukla tam olarak açıklanamamıştır. Çünkü karışım halinde iken ekstre (özüt) içinde bulunan farklı bileşikler farklı mekanizmalarla etki etmekte çoğunlukla sinerji oluşturmaktadır. Karışım halinde görülen etki; saf halde elde edilen bileşiklerden çoğunlukla daha yüksektir.
3- Ekstrelerin içinde bulunan etkisiz olduğu düşünülen bazı bileşikler ise; mide ve barsaklarda sekresyonu artırarak, ekstredeki aktif bileşiklerin çözünmesini ve ya absorbsiyonunu artırarak etkiye dolaylı bir katkı yapabilmektedir.
Bitkisel İlaçları Kullanırken nelere dikkat etmek gerekir?
- Fitoterapi ürünlerinin etiketinde (kullanılan bitki adı, etkili bileşikler hakkında detay, üretim yeri, üretim ve son kullanma tarihi) bulunmalı
- Soğuk algınlığı, öksürük kesici, kabızlık ve midevi rahatsızlık gibi basit hastalıklarda; Fitoterapi ürünlerini kendiniz kullanabilirsiniz
- Diyabet, yüksek tansiyon, kanser ve kalp rahatsızlıkları gibi yanlış tedavinin geri dönülemez sonuçlar oluşturabileceği durumlarda bitkisel tedavi uygulanmakta olan tedavinize yardımcı amaçla hekiminizle görüşüp onay aldıktan sonra kullanmak gerekir.
- Kullanım süre ve dozlarına dikkat edilmelidir. Çünkü bir çok bitkisel ilaç ancak belirli doz ve süre kullanıldıktan sonra etkisini gösterir.
Bitkisel ilaçlar ve ürünlerin çoğu en az 3 ay kullandıktan sonra etkileri görülmeye başlamaktadır.
Hypericum perforatum (St. Johnn’s Wort); Kantaron bitkisinin toprak üstü kısımlarından hazırlanan ekstrelerin kullanıldığı bitkisel ilaçlarlarda antidepresan etki cevabı ancak uygun dozda birkaç hafta kullandıktan sonra başlamaktadır.
Bitkisel ilaçların da bir takım yan etkiler (alerjik reaksiyon, mide rahatsızlıkları, başağrısı vb.) ve toksik etkiler gösterebileceği unutulmamalıdır. Ya da uzun süreli kullanım sonucu bir takım toksik etkiler ortaya çıkabilir.
Kabızlıkta kullanılan Sinameki yaprak ve ekstrelerinin bulunduğu bitkisel ürünler iki haftadan fazla kullanılmamalıdır. Çünkü; uzun süreli kullanım sonucu; elektrolit kaybı oluşur. idrarda kan ve albumin görülebilir. Barsak tembelliği oluşur.
Halk sağlığını korumak, daha etkin ve güvenilir ürünlerin piyasada olmasını sağlamak için bitkisel ürünlerin satışları sadece eczanelerde ve eczacı kontrolüyle satılmalıdır. Bu tür ürünlerin de yan etkileri olabilir, kullanılmaması gereken durumları olabilir. Bunlara dikkat ederek kullanmak gerekir. Bu nedenle Hekim veya eczacı tavsiyesi ve kontrolünde bu tür ürünlerin kullanılması gerekir.